Ξενοφῶντος Ἑλληνικά, B. I, 20-24, Μετάφραση - Σχόλια

B. I, 20-24
Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΓΙΑ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΚΑΙ Η ΤΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΛΥΣΑΝΔΡΟΥ

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
[20] οἱ δ᾽ Ἀθηναῖοι κατὰ πόδας πλέοντες ὡρμίσαντο τῆς Χερρονήσου ἐν Ἐλαιοῦντι ναυσὶν ὀγδοήκοντα καὶ ἑκατόν. ἐνταῦθα δὴ ἀριστοποιουμένοις αὐτοῖς ἀγγέλλεται τὰ περὶ Λάμψακον, καὶ εὐθὺς ἀνήχθησαν εἰς Σηστόν.
[21] ἐκεῖθεν δ᾽ εὐθὺς ἐπισιτισάμενοι ἔπλευσαν εἰς Αἰγὸς ποταμοὺς ἀντίον τῆς Λαμψάκου: διεῖχε δ᾽ ὁ Ἑλλήσποντος ταύτῃ σταδίους ὡς πεντεκαίδεκα. ἐνταῦθα δὴ ἐδειπνοποιοῦντο.
[22] Λύσανδρος δὲ τῇ ἐπιούσῃ νυκτί, ἐπεὶ ὄρθρος ἦν, ἐσήμηνεν εἰς τὰς ναῦς ἀριστοποιησαμένους εἰσβαίνειν, πάντα δὲ παρασκευασάμενος ὡς εἰς ναυμαχίαν καὶ τὰ παραβλήματα παραβάλλων, προεῖπεν ὡς μηδεὶς κινήσοιτο ἐκ τῆς τάξεως μηδὲ ἀνάξοιτο.
[23] οἱ δὲ Ἀθηναῖοι ἅμα τῷ ἡλίῳ ἀνίσχοντι ἐπὶ τῷ λιμένι παρετάξαντο ἐν μετώπῳ ὡς εἰς ναυμαχίαν. ἐπεὶ δὲ οὐκ ἀντανήγαγε Λύσανδρος, καὶ τῆς ἡμέρας ὀψὲ ἦν, ἀπέπλευσαν πάλιν εἰς τοὺς Αἰγὸς ποταμούς.
[24] Λύσανδρος δὲ τὰς ταχίστας τῶν νεῶν ἐκέλευσεν ἕπεσθαι τοῖς Ἀθηναίοις, ἐπειδὰν δὲ ἐκβῶσι, κατιδόντας ὅ τι ποιοῦσιν ἀποπλεῖν καὶ αὐτῷ ἐξαγγεῖλαι. καὶ οὐ πρότερον ἐξεβίβασεν ἐκ τῶν νεῶν πρὶν αὗται ἧκον. ταῦτα δ᾽ ἐποίει τέτταρας ἡμέρας. καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐπανήγοντο.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
[20] Οι Αθηναίοι πλέοντας από κοντά αγκυροβόλησαν στον Ελαιούντα της Χερσονήσου με εκατόν ογδόντα πλοία. Ενώ λοιπόν γευμάτιζαν εκεί, έμαθαν τα νέα για τη Λάμψακο και αμέσως ανοίχτηκαν για τη Σηστό•
[21] αποκεί αφού εφοδιαστηκαν με τρόφιμα, έπλευσαν αμέσως στους Αιγός ποταμούς, απέναντι από τη Λάμψακο• στο μέρος αυτό ο Ελλήσποντος έχει πλάτος περίπου δεκαπέντε στάδια. Κι εκεί έπαιρναν το δείπνο τους.
[22] Ο Λύσανδρος την επόμενη νύχτα, όταν ξημέρωνε, έδωσε σήμα στα πληρώματα, αφού προγευματίσουν, να επιβιβαστούν στα πλοία• και αφού έκανε όλες τις προετοιμασίες σαν για ναυμαχία και ενώ τοποθετούσε στα πλάγια των πλοίων παραπετάσματα, προειδοποίησε να μην απομακρυνθεί κανένας από την παράταξη, μήτε να ανοιχτεί στο πέλαγος.
[23] Οι Αθηναίοι αμέσως με την ανατολή του ηλίου παρατάχτηκαν κατά μέτωπο μπροστά στο λιμάνι για ναυμαχία. Επειδή όμως ο Λύσανδρος δεν έβγαλε τα πλοία του για να τους αντιμετωπίσει —ήταν άλλωστε αργά—, γύρισαν πάλι στους Αιγός ποταμούς.
[24] Τότε ο Λύσανδρος διέταξε τα πιο γρήγορα πλοία του να (παρ)ακολουθούν τους Αθηναίους και, αφού παρατηρήσουν τι κάνουν όταν αποβιβαστούν στην ξηρά, να αποπλεύσουν και να του το ανακοινώσουν. (Στο μεταξύ) δεν αποβίβασε από τα πλοία τους στρατιώτες του, παρά μόνο αφού επέστρεφαν τα ταχύπλοα. Την τακτική αυτή την ακολουθούσε για τέσσερις μέρες, ενώ οι Αθηναίοι (στο διάστημα αυτό) έβγαιναν στην ανοιχτή θάλασσα για να τον αντιμετωπίσουν.

ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ
Ο αθηναϊκός στόλος ακολουθεί από κοντά τους Λακεδαιμονίους και αράζει στον Ελαιούντα της θρακικής χερσονήσου, όπου πληροφορείται την άλωση και τη διαρπαγή της Λαμψάκου. Από κει καταπλέει στους Αιγός ποταμούς. Από την άλλη ο Λύσανδρος, που ναυλοχεί στη Λάμψακο, με το πρώτο φως της ημέρας προετοιμάζεται κι αυτός για ναυμαχία και θέτει τα πληρώματά του σε ετοιμότητα. Αλλά και οι Αθηναίοι αντιπαρατάσσονται μπροστά στο λιμάνι της Λαμψάκου. ‘Ομως ο Λύσανδρος αποφεύγει προς το παρόν την αναμέτρηση και διατάζει μερικά ταχύπλοα να κατασκοπεύσουν τις κινήσεις των Αθηναίων, όταν αποσύρονται στους Αιγός ποταμούς. Την τακτική αυτή την ακολουθεί για τέσσερις μέρες συλλέγοντας πληροφορίες, ενώ οι Αθηναίοι μάταια τον προκαλούν σε σύγκρουση.

ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ - ΙΣΤΟΡΙΚΑ
1. ἐν Ἐλαιοῦντι τῆς Χερρονήσου : Στη θρακική χερσόνησο βρίσκονταν ο Ελαιούντας και η Σηστός, ενώ στη μικρασιατική ακτή η Άβυδος και η Λάμψακος. Οι πόλεις αυτές, καθώς ήταν στα στενά του Ελλήσποντου, μπορούσαν να ασκήσουν έλεγχο στο διαμετακομιστικό εμπόριο της περιοχής. Από την περιγραφή των κινήσεων των εμπολέμων αντιλαμβανόμαστε ότι οι δύο πρώτες διάκεινται φιλικά προς τους Αθηναίους. Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, οι τελευταίοι αγκυροβόλησαν αρχικά στον Ελαιούντα και καθώς έμαθαν τι είχε συμβεί στη Λάμψακο ανέβηκαν τον Ελλήσποντο με κατεύθυνση τη Σηστό.

2. ναυσὶν ὀγδοήκοντα καὶ ἑκατὸν : Οι αρχαίοι τοποθετούσαν τις μονάδες πριν τις εκατοντάδες, προκειμένου να δηλώσουν τον αριθμούς. Πάντως, σύμφωνα με το συγγραφέα, πρόκειται για μεγάλο αριθμό πλοίων από την πλευρά των Αθηναίων που δείχνουν πως έχουν συναίσθηση της αριθμητικής τους υπεροχής, αφού καταδιώκουν στην ουσία το Λύσανδρο στα στενά του Ελλησπόντου. Εκείνος από την άλλη τους παρασύρει σε μια περιοχή που η γεωγραφία της δεν επιτρέπει σε αυτόν που υπερέχει αριθμητικά να αποκτήσει σοβαρό πλεονέκτημα.

3. εἰς Αἰγὸς ποταμοὺς : Αν και ο Ξενοφώντας περιγράφει την τοποθεσία ως παράκτια περιοχή, στην οποία εκβάλλουν τα νερά κάποιου ποταμού, υπάρχουν ωστόσο ιστορικές πληροφορίες για την ύπαρξη μιας κωμόπολης, χτισμένης κοντά στο ομώνυμο ποτάμι της θρακικής χερσονήσου, απέναντι από τη Λάμψακο. Το όνομά της περιοχής πάντως συνδέθηκε με τη ναυμαχία (θέρος του 405 π.Χ.), που έκρινε την έκβαση του Πελοποννησιακού πολέμου υπέρ των νικητών Λακεδαιμονίων.

4. πεντεκαίδεκα σταδίους: Μονάδα μήκους ίση με 185 μ. Άρα το πλάτος του Ελλήσποντου είναι εκεί περίπου 2.775 μ. σύμφωνα με τις πληροφορίες που δίνει ο Ξενοφώντας. Επιτόπιες έρευνες που έγιναν στην περιοχή από ιστορικούς επιστήμονες και γεωλόγους δε φαίνονται ωστόσο να συμφωνούν με τα αριθμητικά δεδομένα που παρέχει ο συγγραφέας. Θα πρέπει ίσως να δεχτούμε και τον παράγοντα της φυσικής μετατόπισης της ακτογραμμής με την πάροδο των αιώνων.

5. ἐδειπνοποιοῦντο … ἀριστοποιησαμένους : Το δεῖπνον είναι το απογευματινό και συχνά το βραδινό φαγητό, το κύριο γεύμα. Αντίθετα, το ἄριστον είναι το πρωινό φαγητό, το πρόγευμα, συχνά όμως και το μεσημεριανό γεύμα. Ο Όμηρος χρησιμοποιεί τη λέξη ἄριστον με την πρώτη κυρίως σημασία, ενώ κατά την κλασσική περίοδο η λέξη αποκτά και τη δεύτερη έννοια. Πάντως ο συγγραφέας δείχνει να χρησιμοποιεί τη λέξη με τη σημασία του πρωινού, διότι μας τοποθετεί χρονικά την ώρα του όρθρου, δηλαδή νωρίς το πρωί.

6. ὄρθρος : Χρονική διαίρεση της ημέρας, η πρώτη φάση αυτής, που συνδέεται με την ανατολή του ηλίου. Οι αρχαίοι ‘Ελληνες χώριζαν τη φυσική ημέρα σε τρία μέρη• το πρώτο περιελάμβανε τον όρθρο, το πρωί και την «πλήθουσαν ἀγορὰν» ως το μεσημέρι• το δεύτερο τις μεσημβρινές ώρες (μεσημβρία ή μέσον ημέρας ή μέση ημέρα). Το τελευταίο, πάλι, καλύπτει τις πρώτες απογευματινές ώρες (δείλη πρωία) και τις επόμενες (δείλη ὀψίη ή ὀψία ή ὀψέ).

7. παραβλήματα ή παραρρύματα: Παραπετάσματα, συνήθως από δέρματα ή χοντρά υφάσματα. Με αυτά σκέπαζαν τα πλευρά των πλοίων, για να μη βλέπουν οι αντίπαλοι τις κινήσεις των εχθρικών πληρωμάτων και για να προστατεύονται από τα βέλη.

8. ναῦς (μακρά) ή τριήρης : Μακρόστενο πολεμικό πλοίο, με τρεις σειρές συνήθως κουπιά, που είχε ευελιξία και ταχύτητα. Οι τριήρεις διακρίνονταν σε ταχείας, τα κυρίως πολεμικά πλοία, και σε στρατιώτιδας/ὁπλιταγωγούς ή ἱππηγούς/ἱππαγωγούς, ανάλογα με το φορτίο τους. Φυσικά υπήρχαν και εμπορικά πλοία (ὁλκάς, στρογγύλη ναῦς...)

9. μηδεὶς κινήσοιτο... μηδὲ ἀνάξοιτο : Ο Λύσανδρος παρουσιάζεται από τον Ξενοφώντα ως στρατηγός με κύρος που κατορθώνει να επιβάλει σιδηρά πειθαρχία στους άνδρες του και αξιώνει την αυστηρή τήρηση των εντολών που έχει δώσει. Ο στόχος προφανώς είναι να δοθεί στους Αθηναίους η εντύπωση ότι ο αντίπαλος στόλος προετοιμάζεται για ναυμαχία με τα παραβλήματα τοποθετημένα γι ' αυτό ακριβώς το λόγο. Ο Λύσανδρος όμως επιδιώκει την παραπλάνηση των Αθηναίων.

10. ἕπεσθαι...ἀποπλεῖν...ἐξαγγεῖλαι : Ο Λύσανδρος έχει θέση σε εφαρμογή το στρατηγικό του σχέδιο. Από τη μια, προσπάθησε να δώσει στους Αθηναίους την εντύπωση ότι ετοιμάζεται για ναυμαχία. Από την άλλη, αποφεύγει την αναμέτρηση, αφήνοντας ίσως να εννοηθεί ότι φοβάται να τους αντιμετωπίσει, ή ότι δεν είναι εντελώς έτοιμος. Οι Αθηναίοι επιστρέφουν άπρακτοι στους Αιγός Ποταμούς βλέποντας ότι ο Λύσανδρος δεν προτίθεται να πολεμήσει. Ενώ οι πρώτοι επιστρέφουν, ο Λύσανδρος διατάζει τα ταχύπλοα του στόλου του να κατασκοπεύσουν τον εχθρό και να μάθουν τι γίνεται στην αντίπαλη πλευρά μετά την αποβίβαση των πληρωμάτων. Την ίδια στιγμή όμως τα πληρώματα του σπαρτιατικού στόλου βρίσκονται σε επιφυλακή αναμένοντας διαταγές. Αυτό το παράξενο παιχνίδι του ποντικού με τη γάτα θα επαναληφθεί για τέσσερεις ημέρες, κατά τις οποίες οι Αθηναίοι θα επιστρέφουν στους Αιγός Ποταμούς σχηματίζοντας την εντύπωση ότι ο Λύσανδρος αποφεύγει να συγκρουστεί μαζί τους.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Σε αυτό το απόσπασμα η αφήγηση του Ξενοφώντα επικεντρώνεται για μια ακόμη φορά στις ενέργειες και τις κινήσεις των δύο αντιπάλων πριν από την επικείμενη ναυμαχία. Οι στόλοι των εμπόλεμων δυνάμεων έχουν παραταχτεί στην περιοχή ανάμεσα στη Λάμψακο και τους Αιγός Ποταμούς. Βλέπουμε για μια ακόμη φορά τη δράση να εξελίσσεται σε δύο επίπεδα. Από τη μια οι Αθηναίοι, που έχουν επίγνωση της αριθμητικής τους υπεροχής και προτιμούν μια άμεση αναμέτρηση με τον αντίπαλο προκειμένου να τον εξουδετερώσουν. Από την άλλη ο Λύσανδρος, που δεν επιδιώκει άμεσα να εμπλακεί σε σύγκρουση και προσπαθεί να συλλέξει πληροφορίες για τους αντιπάλους του, ώστε να τους αιφνιδιάσει και να καταφέρει αποφασιστικό πλήγμα σε βάρος τους την κατάλληλη στιγμή.
Ο λόγος κυριαρχείται από την εναλλαγή παρατατικού και αορίστου καθώς και από τη ευρεία χρήση του μεταβατικού συνδέσμου δε. Παρά το γεγονός ότι η σύνταξη είναι περισσότερο σύνθετη λόγω της παρουσίας δευτερευουσών προτάσεων και απαρεμφατικών ή μετοχικών συνόλων, εντούτοις η ροή της αφήγησης είναι φυσική και αβίαστη, ενώ ο λόγος κατορθώνει μέσα από τη συντομία και τη σαφήνεια της διατύπωσης να παραμείνει περιεκτικός σε νοήματα.

ΟΙ ΙΔΕΕΣ
1. Οι ναυτικές δυνάμεις παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διεξαγωγή του πολέμου.
2. Το στρατηγικό σχέδιο απαιτεί απ όλους απόλυτη πειθαρχία και συμμόρφωση στις διαταγές.
3. Η συναίσθηση της υπεροχής γεννά την ύβρη.
4. Η κατασκοπεία ως μέσο άντλησης πληροφοριών συμβάλλει στον καθορισμό των πολεμικών κινήσεων.